Versão em português 中文版本 日本語版
Polish version La version française Versione italiana
Русская версия English version Deutsch Version

Асаблівасці ваєнна- эканамічнай гісторыі Беларускага Палесся

Вывучэнне ваєнна- эканамічнай гісторыі Беларускага Палесся u gad германськай акупацыі, jak паказває сенняшні stan айчиннай і замежнай гістарычнай навукі, практична нельга правесці bez аналізу арыгінальных дакументаў, перш za ўten выніковых справаздач гебітскамісараў (акругових камісараў), ці кіраўнікоў tak nazywany pasўночна- украінскіх акруг рэйхскамісарыята " Украіна".

Асновай dla такога аналізу з jaўляюцца дакументальния крыніцы, вияўления u калекцыі " александрийськіх" мікрафільмаў (МФ 257) і fundusz Нацыянальнага архіва Рэспублікі Białoruś(fundusz 370, 4683), fundusz Бундэсархіва Германіі u Берліне(R 5, 90, 93, 94), Федэральнага ваєннага apxiфa ў Фрайбургу(RW 30, 31, 31; RН 3), архіва Інстытута навейшай гісторыі u Monachium(A IfZ, МА 795, 797, 798).

Беларускаму читачу прапануюцца новия материяли з метай азнаямлення з такімі аспектамі гісторыі германськай акупацыі Беларускага Палесся, jak удакладненне існуючай перыядызацыі адміністрацыйнага падзелу тэрыторыі Брэсцкай, Пінскай і Палескай абласцей паміж гебітскамісарыятамі(акруговымі камісарыятамі) Брэст- Літоўська, Давыд-Гарадка, Кобрына, Пінска, Століна і Петрыкава, Лельчыц, Мазыра, Ельска, Рэчыцы, Камарына рэйхскамісарыята " Украіна", a таксама агляд ваєнна- эканамічнай дзейнасці гебітскамісарыятаў pas выкананні директиў u галіне вядзення гаспадаркі na акупіраванай тэрыторыі Беларускага Палесся ў 1941-1944 гг.

З вияўлених і апрацаваних aўтарам выніковых справаздач гебітскамісараў Брэст- Літоўська, Кобрына і Пінска бачна, што канец lato і пачатак восені 1941 r. былі zegar теритарияльнага падзелу Беларусі і яє адміністрацыйнага падпарадкавання рэйхскамісарыята " Украіна". Утварэнне organў tak званай грамадзянськай адміністрацыі пачалося ў адпаведнасці з "ukaz фюрера аб кіраванні na новазанятих усходніх териториях" piekło 17 ліпеня 1941 r. Адпаведна ўказу pas заканчэнні ваєнних апераций zajęty територия павінна перайсці з ваєннага ў грамадзянськає падпарадкаванне generalny, галоўних і акругових камісарыятаў. Аднак непасреднає ўключенне Беларусі u magazyn рэйхскамісарыятаў " Остланд" і " Украіна" адбивалася na падставе асобних загадаў вишейшага кіраўніцтва нацисцкай Германіі - Першага і Другога ўказаў, падпісаных А.Гітлерам адпаведна 17 ліпеня і 20 жніўня 1941 r. u іх вызначаліся і новия теритарияльния межи, u ramka якіх павінна jestem праводзіць pal палітыку грамадзянськая адміністрацыя.

Канкрэтныя лініі рэгіянальнага падзелу тэрыторыі Беларусі паміж -остландам і Украінай упершиню былі визначани ў загадах Гітлера piekło 20 жніўня і 20 кастрычніка 1941 r., u адпаведнасці з якімі ўstanўлівалася канчатковая лінія падзелу паміж рэйхскамісарыятамі " Украіна" і " Остланд" - na poўнач piekło Лунінца - Пінска- Кобрына-Брэст.

З 1 верасня 1941 r. пачинаєцца ўключенне pasўдневих абласцей Беларусі - Брэсцкай, Пінскай і Палескай - u magazyn tak званай pasўночна-ўкраінскай тэрыторыі рэйхскамісарыята " Украіна". U архіўних дакументах сярод фактараў, якія pasўплывалі na вирашенне гетага питання, сустракаюцца nie толькі ваєнна- стратэгічныя, ідэалагічныя, палітычныя, але і эканамічныя фактари. Pra апошнія сведчаць выказванні генеральнага камісара Беларусі В.Кубэ na нарадзе гебітскамісараў u Мінску ў красавіку 1943 r. pas причине "адсутнасці las" ен лічыў памилкай уключенне poўdzień Беларусі ў magazyn рэйхскамісарыята " Украіна" і виказваў pal нязгоду з перадачай апошняму "значнай часткі тэрыторыі pasўдневай Беларусі", a таму прапаноўваў рэйхскамісару Украіны Э.Коху перанесці лінію падзелу i "пінськіх балот". Аднак гетає питанне вирашала кіраўніцтва іншых устаноў Трэцяга рейха, u першую чаргу галоўнає камандаванне сухапутних wojskoў і кіраўніцтва міністэрства pas zajęty усходніх териториях. Менавіта рэйхсміністр А.Розенберг визначиў мяжу паміж Украінай і Беларуссю na poўнач piekło Прыпяці, паколькі такі падзел, хоць і nie адпавядаў інтарэсам ваєннага кіраўніцтва, але забяспечваў рэйхскамісарыят " Украіна" las і дрэваматэрыяламі, a таксама ствараліся ўмови dla викаристання сістэмы kanałў Прыпяці і чыгункі Брэст-Гомель.

Уключэнне Беларускага Палесся ў magazyn рэйхскамісарыята " Украіна" адбилося na працягу восені 1941 r., калі былі створани кіруючыя organ новай грамадзянськай адміністрацыі - гебітскамісарыятаў u Брэст- Літоўську, Давыд-Гарадку, Кобрыне, Маларыце, Пінску, Мазыры, Лельчыцах, Петрыкаве, Ельску, Рэчыцы і Камарыне.

З архіўних материялаў вынікае, што гебітскамісарыяты былі ўтворани ў Брэст- Літоўську, Давыд-Гарадку, Кобрыне, Маларыце і Пінску na тэрыторыі плошчай rozżarzając 20 200 kw km з першапачатковай колькасцю насельніцтва амаль што 750 tys. чалавек. U верасні 1941 r. гета ськладала шостую частку ўсяго насельніцтва і чверць usiałem тэрыторыі Генеральнай акругі Валынь-Падолле. U magazyn drugi часткі Беларускага Палесся, уключанай 20 кастрычніка ў generalny акругу Жытомір, уваходзілі гебітскамісарыяты Мазыра, Лельчыц, Петрыкава, Ельска, Рэчыцы і Камарына (агульная територия 22 600 kw km з насельніцтвам rozżarzając 550 tys. чалавек, што ськладала амаль што трець тэрыторыі і шостую частку насельніцтваі Генеральнай акругі Валын - Падолле. Гэта азначала, што pasўночна-ўкраінскія тэрыторыі рэйхскамісарыята " Украіна" займалі больш za 40 tys. kw km тэрыторыі з насельніцтвам i 1 500 tys. чалавек, або амаль што piąty частку тэрыторыі і шостую частку насельніцтва перадваєннай Беларусі.

Дакументы аб дзейнасці гебітскамісарыятаў даюць my і іншую ważny інфармацыю, якая тичицца параєннага(валаснога) адміністрацыйнага падзелу Брэсцкай, Пінскай і Палескай абласцей u gad нацисцкай акупацыі. Сярод 24 гебітскамісарыятаў, якія былі створани восенню 1941 r. na тэрыторыі Генеральнай акругі Валынь -падолле, знаходзілася 5 беларускіх з цэнтрамі ў Брэст- Літоўську, Давыд-Гарадку, Кобрыне, Маларыце, Пінску. Адной з перших jestem ўтворана Брэст- Літоўськая акруга(гебітскамісарыят), куди ўваходзілі раєни Брэста, Дамачава і Маларыты. I канца rok ў яє magazyn былі перададзени яшче 2 раєни - Матыкальскі і Жабінкаўскі. Пры гетим апошні byў видзелени з Кобрынскай акругі, a Матыкальскі адишоў piekło акругі Беласток, якая ўваходзіла ў magazyn акругі "Усходняя Прусія".

25 верасня 1941 r. u рэйхскамісарыяце " Украіна" jestem зацверджана теритарияльная struktura Генеральнай акругі Валынь -падолле. Пад нумарам 17 u спісе значиўten гебітскамісарыят Маларыты, які дзейнічаў na териториях беларускіх і ўкраінскіх раєнаў - Дамачава, Маларыта, Забалоцце, Камень-Кашырск, Ратна. Адміністрацыйным центрам яго byў визначани горад Маларыта.

Гебітскамісарыят Кобрына пачаў pal дзейнасць 3 верасня 1941 r. Спачатку ў magazyn яго ўваходзілі Кобрынскі, Антопальскі, Дзівінскі і Жабінкаўскі раєни. 1 снежня 1941 r. Жабінкаўскі раєн byў перададзени ў magazyn Брэст- Літоўськага гебітскамісарыята, u ten godzina jak u Кобрынскі з Пінскага byў перададзени Драгічынскі раєн. U студзені 1942 r. адбилося паширенне тэрыторыі za кошт Бярозы-Картузскай, вилучанай з Генеральнай акругі Białoruś. З гетага godzina Брэст- Літоўскі гебітскамісарыят pożyczkaў територию 6 tys. kw km з насельніцтвам u 230 tys. чалавек.

Найбольш ськладаним jestem, na nasz погляд, питанне аб тэрыторыі Пінскай акругі, u magazyn якой, апрача Пінска, адразу ўваходзілі Драгічын, Іванава, Любяшоў, Маневічы, Лагішын і значни pas памери раєн Ленін - Лунінец. U канци 1941 r. раєни Лагішына, Леніна і частка раєна Лунінца былі ўключани ў magazyn Генеральнай акругі Białoruś. Канчатковая мяжа ў гетим рэгіене визначилася 1 студзеня 1942 r., калі раєн Любяшоў вилучаєцца з Пінскай акругі і адыходзіць i гебітскамісарыята Камень-Кашырска, a Драгічын - i гебітскамісарыята Кобрына. U выніковай справаздачи гебітскамісара Пінска П.Герхарда адзначаєцца, што акруга перайшла ў падпарадкаванне грамадзянськай адміністрацыі толькі 3 верасня 1941 r. i гетага яна знаходзілася пад кантролем мясцовай камендатури, якая спачатку нават адмаўлялася перадаваць pal pasўнамоцтви новаму кіраўніцтву. Аднак і пасля гетага питанне з перадачай тэрыторыі заставалася ськладаним, паколькі амаль што ў гети że godzina u Пінску з' явіліся прадстаўнікі генеральнага камісара ў Мінску В.Кубэ, які разглядаў Пінск jak адзін з pasўдневих раєнаў Генеральнай акругі Białoruś. Праблему вирашила распарадженне рэйхсміністра А.Розенберга, u адпаведнасці з якім Пінскі гебітскамісарыят zastawўten ў ськладзе рэйхскамісарыята " Украіна", a мяжа паміж рэйхскамісарыятамі " Остланд" і " Украіна" праходзіла ў 10 km na poўнач piekło лініі чыгункі Брэст- Літоўськ- Лунінец- Homel.

U pasўночна-ўсходнюю частку Генеральнай акругі Валынь-Падолле ў верасні 1941 r. уваходзіў гебітскамісарыят Століна, які непасредна межаваў з Жыткавіцкім камісарыятам Генеральнай акругі Жытомір. Гебітскамісарам Століна byў призначани Герхард Опіц. Менавіта яго адміністрацыя jestem ліквідавана адной з перших u апошні rok акупацыі ў сувязі з ліквідацыяй гебітскамісарыятаў Століна і Жыткавіч і падпарадкаваннем гетай тэрыторыі ваєннай адміністрацыі. Але пачатак ліквідацыі pasўночна-ўкраінскіх гебітскамісарыятаў - Рэчыцы, Камарына, Ельска, Мазыра, Лельчыц і Петрыкава - Генеральнай акругі Жытомір byў пакладзени яшче ў канци 1943 r., калі ўсходняя територия Беларусі stanąłem лініяй front і ў сувязі з гетим зноў jestem адноўлена дзейнасць służbaў ваєннай адміністрацыі. U luty 1944 r. pasўночна-валинськая акруга jestem цалкам виключана з рэйхскамісарыята " Украіна" і ўключана ў magazyn Генеральнай акругі Białoruś, якая з 1 красавіка перайшла ў непасреднає падпарадкаванне рэйхсміністра А.Розенберга.

Тэрытарыяльныя змяненні na poўначи generalny акруг Валынь-Падолле і Жытомір былі выкліканы рознымі прычынамі, u тим ліку і эканамічнымі. Менавіта гаспадарчи фактар адигриваў ważny ролю падчас спрэчкі, якая ў пачатку 1944 r. разга- релася паміж рэйхскамісарам Украіны Э.Кохам і generalny камісарам Беларусі К. tło Готбергам. Абодва кіраўнікі, нягледзячи na приналежнасць кожнага з іх i рэйхсміністэрства pas zajęty усходніх териториях, спасылаліся na важнає гаспадарчає значенне pasўдневай тэрыторыі Беларусі. Э.Кох принципова nie хацеў перадаць Брэст- Літоўскі, Кобрынскі і Пінскі гебітскамісарыяты ў magazyn Генеральнай акругі Białoruś, спасилаючися при гетим na цяжкасці, якія могуць узнікнуць u рамеснай і прамисловай вытворчасці, лясной гаспадарци і древаапрацоўци, a таксама ў фінансавай і валютнай палітыцы. U pal чаргу feldmarszałek Э.Буш(камандуючи групай армій " Цэнтр"), доктар А.Меер(намеснік рэйхсміністра pas zajęty усходніх териториях), галоўнає кіраўніцтва чыгункі Брэст-Гомель(знаходзілася ў Мінску), кіраўніцтва шашейних дарог(знаходзілася ў падпарадкаванні айнзатц-групи Расія- центр і Białoruś) рахуча адстойвалі ідэю аб уключэнні pasўночна-ўкраінскай тэрыторыі ў magazyn Генеральнай акругі Białoruś. Pas загаду фюрера generalny акруга Białoruś виключалася з рэйхскамісарыята " Остланд" і з 1 сакавіка 1944 r. перадавалася ў прамоє падпарадкаванне рэйхсміністэрства pas zajęty усходніх териториях. Аб гаспадарчим значэнні гетай тэрыторыі гавариў генеральни камісар К. tło Готбергу сваім паведамленні рэйхсміністру piekło 11 сакавіка 1944 r. "Эканамічную прастору" новай павялічанай Генеральнай акругі Białoruś ен характаризаваў наступним чинам : агульная плошча 6 mln. га, з якіх пад сельськай гаспадаркай - 2,8 mln. га, пад лясной - 1,7 mln. га. Уключаныя pasўночния тэрыторыі Генеральнай акругі Валынь -падолле ськладаюць rozżarzając 1,9 mln. га, з якіх сельськагаспадарчих - 700 tys. га і лясной гаспадаркі - 500 tys. га.

U дакументальних крыніцах можна сустрець розния звесткі pra эканамічны патенциял беларускіх територий, якія адміністрацыйна былі ўключани ў magazyn generalny акруг Валынь -падолле і Жытомір. U стратэгічным plan інтарэс i Беларускага Палесся byў нязначни, паколькі na тэрыторыі Брэстчыны практична nie jestem вялікіх прамислових центраў, za виключеннем Брэста, Пінска, Кобрына, Давыд-Гарадка, Століна. Разгляда.очи гети репен ськрозь призму маланаселенасці і эканамічнай малазначнасці, вишейшає кіраўніцтва Трэцяга рейха і Wermacht планавала ў будучим зрабіць Беларускае Палессе рэгіенам dla перасялення большасці еўрапейскіх jaўреяў з метай викаристання іх u якасці рабочай сілы pas асушенню гетай тэрыторыі. Жудасным можна лічыць тоє, што ваєнния стратэгі Трэцяга рейха планавалі викаристаць прыпяцкія балоти ў якасці палігона dla випрабавання атамнай bomba, праца nad якой няспинна вялася ў нацисцкай Германіі.

Разгляд гаспадарчай дзейнасці ваєннай і грамадзянськай адміністрацый патрабує аналізу директиўних дакументаў, na аснове якіх вялася гаспадарка na zajęty усходніх териториях. Зазначым, што асновай dla арганізацыі гаспадарчай дзейнасці спачатку нарихтоўчих і гаспадарчих каманд, эканамічных інспекцый, a потим галоўних аддзела генеральнай акругі Валынь -падолле з' явіліся tak звания зяленая і каричневая папкі. Калі na тэрыторыі Генеральнай акругі Białoruś дзейнічала " каричневая" teka, ці першая частка "Дырэктыў pas вядзенні гаспадаркі", дик na тэрыторыі generalny акруг Валынь - Падолле і Жытомір - drugi частка. U гетим дакуменце адзначаєцца, што dla "pasўночнай strefa" рэйхскамісарыята " Украіна"(Беларускае Палессе. - С.Н.) дзейнічаюць тия że самия директиви, jak і dla Беларусі, адкуль традицийна можна pastaўляць бульбу dla Украіны.

Пры разглядзе ваєнна- эканамічнай палітыкі Трэцяга рейха na акупіраванай тэрыторыі Беларусі ważny памятаць, што практична na працягу перших тидняў вайни з Беларусі jestem наладжана харчоває забеспяченне dla значнай часткі Wermacht. Oto 27 ліпеня 1941 r. pra гета рапартаваў аддзел кватермайстра(палкоўнік Г. tło Унольд) камандуючага tył групи армій " Цэнтр". Прыводзіліся канкретния дания, што з тэрыторыі Беларусі германскія вайськовия часці забяспечани chleb амал 50%, a мясам - na 100%.Трэба ўлічваць, што агульная колькасць wojsko групи армій " Цэнтр" pas stan na верасень 1941 r. перавишала 1,5 mln. чалавек. З Берліна ўwszystek godzina паступалі загади аб 100-працентним забеспячэнні Wermacht з zajęty усходніх територий. Аднак вынікі дзейнасці эканамічных інспекцый, гаспадарчих каманд і іншых армейскіх służbaў pas нарихтоўци сельськагаспадарчай прадукцыі na працягу "першага гаспадарчага rok" сведчаць, што войскі групи армій " Цэнтр" былі забяспечани chleb з акупіраванай тэрыторыі толькі na 60%, мясам - i 65, бульбай - na 100%.

Значную praca pas харчовим забеслячэнні Wermacht праводзілі эканамічныя інспекцыі, дзейнасць якіх з lato 1941 r. ахоплівала практична ўсю територию Беларусі, u тим ліку і раєни Беларускага Палесся. U адпаведнасці з загадам Гітлера piekło 20 кастрычніка 1941 r. праводзілася nowy лінія размежавання паміж ваєннай і грамадзянськай адміністрацыямі pas чигуначнай лініі Рэчыца- Лунінец. Аднак эканамічная інспекцыя рэйхскамісарыята " Украіна" nie толькі захоўwał pal pasўнамоцтви ў галіне сельськай гаспадаркі і эканомікі na тэрыторыі ўсяго рэйхскамісарыята, але і паширила іх з улікам дамоўленасці паміж эканамічным sztab ост і рэйхскамісарыятам " Украіна".

Адной з галоўних zadanie, якая адразу pasўstanąłem перад гебітскамісарыятамі пасля пачатку іх дзейнасці, jestem менавіта забеспяченне Wermacht прадуктамі харчавання. Гэта азначала nie толькі нарихтоўку сельськагаспадарчай прадукцыі, але і аднаўленне яє вытворчасці. 3 лістапада 1941 r. асноўнымі сталі патрабаванні pas выкарыстанні na захоплених усходніх териториях менавіта каланіяльных метадаў гаспадарання, dla максімальна poўнага забеспячення Wermacht і насельніцтва рейха неабходнымі прадуктамі харчавання, a прамысловасці - сыравінай.

Аснову dla больш інтэнсіўнай праци мясцових жихароў і ўзрастання яє вынікаў ўpraўляючия pas сельськай гаспадарци, призначания гебітскамісарамі, бачылі ў павелічэнні памераў зямельних надзелаў і ў магчымасці іх апрацоўкі насельніцтвам u сваіх гаспадарках, przeszłość калгасах і саўгасах. Oto восенню 1941 r. і вясной 1942 r. wypasającўния плошчи ў Генеральнай акрузе Валынь-Падолле, u тим ліку na тэрыторыі яє pasўnocny гебітскамісарыятаў, u paraўнанні з перадваеннымі, складалі piekło 80 i 120%. Павелічэнне плошчаў азначала nie толькі викананне normaў нарихтоўкі сельськагаспадарчай прадукцыі, але і ўзрастанне аб'емаў яє вытворчасці dla ажиццяўлення широкамаштабнай праграми рабавання ўсходніх територий.

Асаблівая ўwaga i арганізацыі вытворчасці ў весци з bok ўpraўляючага pas сельськай гаспадарци Брэст- Літоўськага гебітскамісарыята бачна na прикладзе падрабязнага ўліку ўсіх прысядзібных гаспадарак, памераў іх зямельних надзелаў, вынікаў нарихтоўherbata кампаніі восенню 1941 r. tak, u канци rok агульная плошча ськладала 2 256 kw km(706 kw km займалі зерневия kultura, 354 - лугі, 314 - паши, 11 - ogród, 416 - лясная гаспадарка, 57 - вадаєми, рэкі і азери, 88 - прысядзібныя ўчасткі, 309 - непридатния землі). Усяго jestem ўлічана 26 847 сялянскіх гаспадарак. Jak адзначаєцца ў дакументальних крыніцах, u асноўним працавалі сялянскія гаспадаркі Брэстчыны. Больш таго, самай важнай адметнасцю сельськагаспадарчай Генеральнай акругі Валынь-Падолле jestem тоє, што tu nie праводзілася зямельная реформа, тади jak територию Генеральнай акругі Жытомір зімой і вясной 1942 r. закранулі зямельная рэарганізацыя і нават працеси стварення сельськагаспадарчих таваристваў pas землекарыстанні. Pas выніках апитання гебітскамісара Рэчыцы сярод жихароў пяці nowy гаспадарак 32% выказаліся za ўвядзенне сельськагаспадарчих таваристваў, 68% - za аднаўленне калгасаў.

Хоць na тэрыторыі Брэст- Літоўськага гебітскамісарыята agrarny реформа nie праводзілася, аднак na працягу ўсяго перияду акупацыі адміністрацыя яго srogi виконвала заданні pas абавязкових нарихтоўках і pastaўках сельськагаспадарчай прадукцыі jak dla Wermacht, tak і dla Трэцяга рейха. Велічыня гетих паставак rok piekło rok расла ў пераліку na агульную колькасць сялянскіх гаспадарак, лічба якіх змяншалася. Tak, na тэрыторыі Брэст- Літоўськай акругі ў верасні 1941 r. jestem нарихтавана 4 453,6 т збожжа dla памолу na chleb, 2 818 галоў bujny рагатай живели, 996 свіней, 36 авечак, 1 244 553 kg малака і kawał іншай прадукцыі. I канца 1941 r. jestem адноўлена праца ў 46 przeszłość калгасах.

U 1942 r. u Брэсце byў пабудавани малочни zakład pas вытворчасці olej і ser. Мадэрнізаваныя машини, pastaўления з рейха, павялічылі штодзенную апрацоўку малака i 20 tys. kg Былі zawieziony специяльния машини, якія викаристоўваліся na невялікіх маслабойнях. З метай атримання висакаякасних сартоў бульби byў створани специяльни насенни fundusz. Агульныя падлікі паказваюць, што za три gad акупацыі na тэрыторыі Брэст- Літоўськага гебітскамісарыята jestem нарихтавана 27 tys. т збожжа dla памолу na chleb, 37 528 галоў bujny рагатай живели, 8 273 свінні, 16 705 авечак, 14 032 705 kg малака, 25 058 т бульби і інш.

Вытворчасць сельськагаспадарчай прадукцыі ў pasўnocny раєнах з вялікімі плошчамі лясоў і балот jestem наладжана значна лепш u paraўнанні, наприклад, з такімі раенамі, jak Маларыта і Дамачава, dla якіх былі визначани паніжаныя лічбы ўраджайнасці : dla пшаніцы - 8,7 ц з га, жита - 9, 2 ц, jęczmień - 8,4 ц, aўса- 8,7 ц, бульби - 80 ц, рапсу- 5,6 ц з га.

Справаздача гебітскамісара Кобрына О.Панцэра ўтрымлівае інфармацыю аб выніках вытворчасці і нарихтоўкі сельськагаспадарчих прадуктаў. Na тэрыторыі акругі з самага пачатку raz з 43 tys. сялянскіх гаспадарак дзейнічалі 93 билия калгаси. Гадавыя norma здачи збожжа дасягалі 16 tys. т і бульби 30 tys. т. Аднак іх викананне ўwszystek godzina знаходзілася пад пагрозай, асабліва з ростам aktўнасці партизан. U выніку plan pas нарихтоўци nie былі виканани : u 1942 r. na 20%, u 1943 r. na 40%. Jak адзначана ў архіўних материялах, za 1941 -1944 гг. агульная лічба нарихтовак магла биць большай pas bujny рагатай живеле na 20%, koń - rozżarzając 40%, свіннях - амаль што na 90%30. Na тэрыторыі Генеральнай акругі Валынь-Падолле ў пачатку 1943 r. працент нарихтоўкі зменшиўten: збожжа - na 44,7%, bujny рагатай живели -на 52,4%, авечак - na 68%, свіней - na 47,4%31.

Каланіяльны характар палітыкі германскіх акупантаў na тэрыторыі Кобрынскага гебітскамісарыята виразна бачни і з паведамленняў аб эвакуацыі. Tak, з 10 i 15 ліпеня 1944 r. з акругі адступаючымі часцямі Wermacht jestem wywieziony: 8 300 koń, 9 050 галоў bujny рагатай живели, 5 840 авечак, 180 свіней.

U прамисловай вытворчасці na тэрыторыі акругі найбольш важнай jestem Кобрынская прадзільна- трикатажная фабрика, якая дзейнічала виключна na патреби Wermacht. Спачатку tu уручную працавала ў сярэднім rozżarzając 200 чалавек, паколькі na ona мелася толькі некалькі малапрадукцийних dziewiarski машин. Lato 1943 r. колькасць працуючих павялічылася амаль што na чверць, причим практична ўwszystek калектиў складалі мясцовия жанчини і дзяўczat. I 7 червеня 1943 r. былі виканани зімовыя zamówienie Wermacht pas вирабу pulowerў, пальчатак, шкарпетак, шалікаў і інш., piekło якіх Wermacht адмовіўten. Увогуле прамисловая витворчасць u Кобрынскай акрузе виконвала виключна zamówienie Wermacht : вырабляліся збруя, сані, падводи, вокни, дзвери і іншыя сталярния вираби dla абсталявання koszary, шыліся кажухі, валіліся валенкі і інш. Напрыклад, u пачатку 1944 r. з 18 нарадаў, якія паступілі na прадприємстви Брэста, Пінска, Кобрына і Століна dla виканання специяльнай праграми pas забеспячэнні Wermacht, палова виконвалася непасредна ў Кобрыне.

Разгляд яшче аднаго spektrum витворчай дзейнасці грамадзянськай адміністрацыі Кобрынскай акругі можна прасачиць na прикладах гісторыі Пінска, u якім na 20 студзеня 1942 r. амаль што 2 tys. чалавек працавалі na рачной верфі, u ліцейным цеху, na піларамах, мебльовай і фанернай фабриках. Wąs прадприємстви былі падпарадкавани інспекцыі pas ўзбраенні рэйскамісарыята Украіны. Oto з восені 1941 r. пачалі випуськаць прадукцию запалкавая і dykta фабрыкі, якія з 1942 r. перайшлі ў падпарадкаванне тавариства запалкавай прамысловасці "Усход GmbH" і тавариства лесапільнай і фанернай прамысловасці "Украіна GmbH". U 1943 r. запалкавая фабрика павялічыла штодзенни wypuszczanie запалак i 60 tys. пачак при магутнасцях u 600 tys. dykta фабрика " Тобапь", na якой u снежні 1943 r. jestem zajęty 750 рабочих, з лістапада виконвала zamówienie Wermacht na 80%. Агульную карціну аб struktura вытворчасці гетага godzina дає спіс гебітскамісара, u якім згадваюцца ськураная фабрика, ліцейная і бандарная майстэрні, кузні, милаварня, zakład pas вытворчасці змазкі, руберойдави і цементни zakład. Спачатку яни знаходзіліся ў падпарадкаванні гарадськога ўpraўлення pas прамысловасці, але ў хуткім godzina былі ўключани ў Пінскае тавариства прадприємстваў. Na іх працавала ў сярэднім tysiąc рабочих. Прадукцыю вытворчасці na 95% складалі zamówienie Wermacht.

З 1942 r. u Кобрынскім гебітскамісарыяце пачалася падрихтоўка моладзі i праци ў розних витворчих zakres. Jak адзначає ў pal справаздачи гебітскамісар Пінска П.Герхард, za dwa gad прайшоў прафесійную падрихтоўку ўсяго 151 навученец. Прычынай taki сітуацыі, na яго myślenie, jestem тоє, што, з аднаго bok, nie jestem практичнага вопиту падобнай падрихтоўкі, a з другога - больш za палову моладзі 1927-1928 гг. нарадження jestem адпраўлена na praca ў Германію. Увага i рамяства nie jestem випадковай, a з'яўлялася абавязковай умовай pas выкананні шерага распарадженняў, видадзених рэйхскамісарам Украіны ў сакавіку 1942 r. і накіраваных na ўлік дзеючих і стваренне nowy рамесних витворчасцей, адкрицце рамесних таваристваў (арцелей), na арганізацыю аб'яднанняў рамесних витворчасцей. Na praca ў арцелі і рамесния аб' яднанні прымаліся асоби nie маладзей za 16 гадоў. Апрача таго, стваренне арцелей прадугледжвала падзел моладзі na 3 разради: i першага маглі биць аднесени тия, хто meў специяльную прафесійную падрихтоўку і арганізатарскія здольнасці самастойна кіраваць прадприємствам; другі складалі прафесійна падрихтавания спецыялісты; трэці -тия, хто праходзіў специяльнає прафесійнае навучанне. Wąs пытанні арганізацыі прафесійнай падрихтоўкі вырашаліся na ўзроўні акруговага ці гарадськога камісарыятаў.

U Пінскай акрузе кіраванне лясной гаспадаркай ажиццяўlaў nie гебітскамісар, a генеральни камісар Вапынь-Падолля. Generalny інспекцыя кантралявала адразу Столінскі і Камень- Кашырскі гебітскамісарыяты. Лясная гаспадарка ўключалася u хімічную прамисловасць рэйхскамісарыята " Украіна". Цэнтрам збору і перапрацоўкі нарихтаванай лясной сыравіны byў украінскі горад Łuck.

Сярод іншых кірункаў дзейнасці Пінскага гебітскамісарыята, pra якія можна даведацца з miesięczny зводак і статистичних даних, неабходна адзначиць витворчасць і нарихтоўку сельськагаспадарчай прадукцыі, виплочванне мясцовим насельніцтвам р них падаткаў і викаристанне людзей u якасці рабочай сілы jak непасредна na акупіраванай тэрыторыі Брэстчыны, tak і ў Трэцім рейху.

Паводле архіўних материялаў, калі восенню 1941 r. u Пінскай акрузе былі значния цяжкасці з аднаўленнем разбураних сельськагаспадарчих витворчасцей і з уключеннем u гетую справу мясцовага сялянства, to ўжо ў пачатку 1942 r. jestem адноўлена праца ў przeszłość саўгасах. Зімой 1941-1942 гг. стварыліся нарихтоўчия kantor, u якіх працавалі мясцовия спецыялісты польськага і ўкраінскага паходжання. Na тэрыторыі гебітскамісарыята дзейнічалі kantor pas нарихтоўци збожжа, живели, mięso, малака, ryba, a таксама іншых відаў сельськагаспадарчай прадукцыі, pra што сведчаць дадаткі i выніковай справаздачи пінскага гебітскамісара. U іх приведзени дакладни пералік усіх відаў прадукцыі, якую штогод атрымлівалі droga нарихтоўкі, a таксама аб'еми сельськагаспадарчай прадукцыі, якая страчвалася ці nie jestem нарихтавана.

Pas падліках aўtara, za 1941-1944 гг. na тэрыторыі Пінскага гебітскамісарыята jestem нарихтавана 10т. 277т. жита, 1 341т. пшаніцы, 815т.jęczmień, 324т. грэчкі, 3 572т.aўса, 3 763т.сена, 24 549,7 т. бульби, 7,707 т. miód, 1 715,1 т. агародніны, 209,3 т. садавіны, 153,4 т. свежай рачной і азернай ryba, 53 tys. галоў bujny рагатай живели, 2 900 свіней, 29 913 авечак і інш.

Цікавымі з'яўляюцца дания аб колькасці нарихтаваних прадуктаў харчавання, якія пасля трапілі i партизан. Pas падліках aўtara, з агульнай колькасці жита, нарихтаванага za перияд акупацыі ў Пінскай акрузе, партизани здолелі захапіць толькі rozżarzając 1%(99,815 т), proso - 2%(2, 405 т), jęczmień -7%(63,574 т), aўса - 14%(531,678 т), a таксама 6 122 737кг.малака, 199 299,12кг.olej, 10 860,55 kg ser, 304 336,25 кг.тварагу.

Беларускае насельніцтва Брэстчыны павінна jestem ўносіць акупацийнай адміністрацыі nie толькі штогадовия натуральния падаткі, але і рабіць значния грашовия wypłata. Tak, u Пінскім гебітскамісарыяце 20 кастрычніка 1942 r. былі аб'яўлени специяльния stoўкі падаходнага і таварнага падаткаў, ведзени падатковия norma za каристанне зямельнымі надзеламі і пашамі. Кожны podwórze павінен byў виплачваць падатак piekło 50 i 79 rubelў za каристанне ворнай зямлей, 25 rubelў - пашамі. Гэтыя dwa віды падаткаў з'яўпяліся асноўнымі. Акрамя таго, u адпаведнасці з распарадженнем рэйхскамісара Украіны з 1 студзеня 1942 r. уводзілася адзіная сістэма падаткаабкладання na аснове новага пераразліку wypłata za зямельни надзел. Pas ініцыятыве Пінскага гебітскамісара jestem ўведзена дадатковає абавязковає страхаванне живели і маемасці. Аб выніках збору падаткаў і розних паступленняў з 1 верасня 1941 r. i 31 сакавіка 1944 r. naoczny сведчиць дадатак 1 i выніковай справаздачи гебітскамісара Пінска. Na працягу амаль трох гадоў na тэрыторыі акругі збіралася 19 розних відаў падаткаў і страховак : асноўни падатак - 22 647 623,63 rubelў карбованцаў; падатак na набицце тавараў ськлаў 27 033 462,07; падатак za выніковасць праци - 1 327 762,73; з приватних прадприємстваў - 565 727,41; адлічэнні piekło прибитку- 12 693 781,47; падаходни падатак - 1 181 594,37; падатак na zarobkowy плату- 6 467 439,55; падатак na пабудови - 492 247,18; na занятак рамяством - 335 411,82; арендни- 5 879 590,79; na гігіену - 5 298 772,50; падатак za захаванне заробку na рахунку- 1 615 331,52; падатак з jaўреяў - 1 646 580,52; na сабак - 539 769; абшчинни падатак na вескі - 5 576 925,64; падатак na кіно 353 650, 90; дарожни падатак- 1 603 250,06; страхоўка - 1 944 682,01; падатакна швейния майстэрні - 60 853,20, што złożyłem агульную torba 98 264 456,37 rubelў/ карбованцаў.

Татальны ўлік рабочай сілы і месцаў яє викаристання з'яўlaўten адной з галоўних zadanie біржаў праци і вярбовачних punktў Пінскага акруговага камісарыята. З 1942 r. pasўstanąłem практична невирашальная праблема забеспячення рабочай сілай патреб ваєннай і грамадзянськай адміністрацый, будаўнічай służba Тодта, галоўнай дырэкцыі чигунак, służbaў галоўнага ўpasўнаважанага pas выкарыстанні рабочай сілы і эканамічных інспекцый " Цэнтр" і "Поўдзень" і інш. Piekło насельніцтва патрабавалі високай працоўнай адказнасці, дысцыпліны і парадку, викаристоўваючи dla гетага ўзброєни паліцэйскі примус, забойстви, терор і інш. Аб колькасці людзей, zajęty u gad акупацыі na аднаўленні wodny шляхоў, будаўніцтве і рамонце чигунак, причалаў, мастоў і дарог, praca na судаверфі, na spław las, торфанарихтоўках, u древаапрацоўherbata і лясной гаспадарках, меліярацыі, na сельськагаспадарчих praca і г.д., можна гавариць толькі прыблізна. Канкрэтныя fakt аб існаванні na акупіраванай тэрыторыі Брэстчыны шматлікіх рабочих лагераў і месцаў pas примусовим утрыманні мірнага насельніцтва, яго выкарыстанні ў якасці рабочай сілы есць толькі ў даследаваннях айчинних і замежних гісторыкаў апошніх гадоў.

Беларускі гісторык У.І.Адамушка адним з перших паспрабаваў паказаць геаграфію месцаў примусовага ўтримання грамадзянськага насельніцтва na акупіраванай тэрыторыі Беларусі ў 1941-1944 гг. u даведніку, видадзеним упершиню ў нашай краіне ў 1998 r., згадани Брэст, Давыд-Гарадок, Кобрын, Маларыта, Пінск і іншыя месци Беларускага Палесся. Аднак u ім няма jak канкретних, tak і абагульняючих лічбаў аб колькасці грамадзянськага насельніцтва, якоє викаристоўвалася ў якасці рабочай сілы ў gad акупацыі Брэсцкай, Пінскай і Палескай абласцей.

Пошук такіх звестак патрабує звароту i нямецкамоўних дакументаў. З справаздачи кіраўніка біржы праци ў Брэст- Літоўську za maj і червень 1943 r. вынікае, што za гети godzina u Германію адправілі 1 708 чалавек, a na месци jestem викаристана амаль удвая больш. U дачыненні i іншых рэгіенаў Беларусі, асабліва тэрыторыі, якая знаходзілася ў strefa армейськага tył групи армій " Цэнтр", дакументальния крыніцы даюць звесткі pra трох- і нават васьмі- krotny суадносінах паміж тымі, хто былі примусова wywieziony ў рейх, і тымі, хто викаристоўваўten na акупіраванай тэрыторыі ў якасці рабочай сілы. Na myślenie берлінскага гісторыка Х.Герлаха, гетия суадносіны ў drugi палове 1942-першай палове 1943гг. u strefa дзейнасці эканамічнай інспекцыі " Цэнтр" u сярэднім складалі прапорцию адзін i трох.

Taki виснова, зробленая нямецкім навукоўцам na падставе вивучення розних дакументальних крыніц, прицягває ўwaga беларуськага читача pas ten причине, што дає магчимасць dla визначення пакуль адноснай лічбы беларуськага насельніцтва, якоє jestem zajęty na примусових praca na акупіраванай тэрыторыі Брэсцкай, Пінскай і Палескай абласцей. Jak вядома з айчиннай гістарыяграфіі, колькасць насельніцтва, вивезенага ці департаванага ў Трэці рейх з Брэсцкай і Пінскай абласцей, ськладає 91 475 чалавек. Пры гетим неабходна zaўважиць, што приведзеная лічба пакуль разыходзіцца з ten, што вынікае з вияўлених na сенняшні дзень нямецкамоўних дакументаў, u якіх таксама веўten жорсткі ўлік людзей - стратэгічна важнага патенциялу ваєннай эканомікі Трэцяга рейха. Пошук адказаў na гетає і іншыя пытанні, якія намі толькі часткова акреслени ў гетим артикуле, патрабує правядзення грунтоўних навукових даследаванняў u архівах Беларусі, Расіі, Украіны і, безумоўna, u архівах Германіі.

Такім чинам, навукови аналіз арыгінальных нямецкамоўних дакументаў стварає ўмови nie толькі dla раськрицця малавядомих старонак ваєнна- эканамічнай гісторыі Беларускага Палесся ў 1941- 1943 гг., але і з'яўляєцца асновай dla наступних висноў: па-першає, аб неабходнасці максімальна poўнага вияўлення, апрацоўкі і викаристання арыгінальных дакументаў і материялаў, bez якіх na сенняшні дзень немагчима наблізіць беларуськую гістарычную навуку i признання яє na сусветним узроўні; па-другоє, аб неабходнасці звароту беларуськай гістарычнай навукі i замежнага вопиту распрацоўкі гісторыі акупацыі Беларусі 1941-1944 гг. ськрозь призму гісторыі pasўсядзеннасці; па-трецяє, аб важнасці працягу навуковай праци pas ўсебаковим, poўним і аб'ектиўним вывучэнні ўсіх aspektў ваєнна- эканамічнай гісторыі Беларусі na аснове правядзення даследаванняў рэгіянальнага кшталту.

Przedłużając swój krwisty droga, w wrzesień 1942 rok członek oddziału karny otoczyłem wieś Речица. Mieszkaniec - ludzie niemłody wiek, dziecko т kobieta - zaledwie 64 człowiek, zagnałem do lamus i spaliłem. Jestem spalony i wieś(45 dom). W listopad 1942 rok tragiczny los pojąłem wieś Черевачицы. Wspominam mieszkaniec wieś Josyp Fedyr Глинский : " 7 listopad stanąłem rockowy dzień dla wiele mieszkaniec wieś. W tym dniu zginąłem 65 человек. W żywy pozostałem tylko ten, czyj dom nie zdążyłem podpaliłem, kto zdążyłem uciekłem, czy ten, kto potrafiłem wyskoczyłem z buzuję budowla. Członek oddziału karny strzelam po każdy człowiek celowniczy ogień. Strzelam nawet po kobieta z piersiowy dziecko".

Tak niewielki wieś do 18 podwórze na prawy brzeg rzeczka Mukhavets, stanąłem jeszcze jeden ognisty wieś Białoruś. Gorzki los pojąłem i wieś orzeł. Dużo wiek przestałem ten niewielki wieś na głębokości las. Potem, jak w 1939-1940 rok przeszedłem rekonstrukcja Днепровско-Бугского kanał, ona okazałem się na brzeg ten wodny trasa. Zapewne, ten ona i zgubiłem.

Okupant, bojąc się dywersja na komunikacja, rozstrzygnąłem starłem z powierzchni ziemi wieś, składam się z 12 podwórze, mieszkaniec który, na myśl Niemiec, mogę nadaję pomoc partyzant. Członek oddziału karny przyszedłem tam 22 grudzień 1942 rok. One rozstrzelałem 18 человек, a wieś spaliłem. O ten, że taki wieś istnieję, przypominam pomnik, ustalony w 1974 rok.

Masowy rozstrzelanie trwam i w 1943 rok. Ich wysiłek jestem wywołany porażka faszysta na front i działanie partyzant. W październik 1943 rok faszysta wdarłem się do wieś mieszkaniec. Członek oddziału karny rozstrzelałem 67 mieszkaniec i spaliłem w domu. Na jesieni tenże rok od fszystowski okupant ucierpiałem jeszcze dwa wieś: Борки i Łuka Остромичского rada gromadzki. W Борках jestem rozstrzelany 18 человек, w Луке - 30. Wieś jestem spalony.

Новікаў, С. Асаблівасці ваєнна- эканамічнай гісторыі Беларускага Палесся(1941 - 1944 гг.) / Сяргей Новікаў // Беларускі гістарычны часопіс. - 2004. - №4. - С. 15 - 22. Ідзе гаворка pra Кобрынскі гебітскамісарыят.

Popularny materiał


Komentarz