Versão em português 中文版本 日本語版
Polish version La version française Versione italiana
Русская версия English version Deutsch Version

Artykuł O mieście Kobryń: 1917 - 1941

Наваселкаўськає ўзброєнає виступленне сялян 1933 r.

Наваселкаўськає ўзброєнає виступленне сялян адбилося ў ноч з 3 na 4 жніўня 1933 r. u центри падзей апынуліся вескі pasўлопаль, Наваселкі, Бельск і Дарапеевічы Наваселкаўськай гміны Кобрынскага павета.

Występ праходзіла na tło глибокага эканамічнага і сацияльна- палітычнага крызісу ў міжваеннай Польшчы. Баставалі рабочия Лодзі і Беластока, металісты Warszawa, гарнякі Сілезіі і шахцери Дамброўськага вугальнага басейна. U абарону сваіх prawoў pasўсталі дзесяткі tysiąc сялян Кракаўськага ваяводства. Неспакойна jestem і ў Заходняй Беларусі. Ускладнілася сітуацыя na Брэстчыне. Звычайнай з'явай сталі масавия мітынгі і забастоўкі рабочих, дэманстрацыі беспрацоўних, сутычкі сялян з секвестратарамі і паліцыяй.

Л. Багдановiч                                                                      А. Н. Бляян

А. Р. Грабайла                                                                     М. Г. Мароз

U гетих умовах актывізавала ревалюцийную прапаганду Камуністычная партия Заходняй Беларусі(КПЗБ). U 1933 r. прагучаў заклік цк КПЗБ узмацніць наступ супраць польськага режиму, праявіць салідарнасць і падтримаць барацьбу сялян Кракаўшчини.

Вясной 1933 r. na Брэстчыну прыбылі адказния работнікі КПЗБ і Камуністычнага саюза моладзі Заходняй Беларусі Міхаіл Табарыскі, Мікалай Дворнікаў і Рэгіна Каплан(сапраўднає імя і прозвішча Зося Цытрын), якія aktўna ўключыліся ў ревалюцийную praca. U маіліпені пад кіраўніцтвам Дворнікава і Каплан u лясах пад Франопалем(Брэсцкі раєн) прайшлі наради- канферэнцыі Брэсцкага акруговага камітэта КПЗБ. Jestem принята рашенне распачаць шырокія акцыі пратесту сялян Брэстчыны, ухвалени plan правядзення масавих паходаў сялян u маенткі паноў, якія асабліва прыгняталі сялян. Вырашылі пачаць з памешчикаў Малачэўскіх(w. Булькова). Паход прызначылі na 4 жніўня, a месцам збору абралі w. Радванічы. Мірным шесцем, арганізаваўшися ў калони, планавалася прибиць u Радванічы, адтуль u Булькова. Пасля правядзення мітынгу ў Булькове рушиць na Брэст, каб приняць удзел u масавим мітынгу сялян Брэстчыны. U прапагандисцкую кампанію ўключыліся członek КПЗБ Васіль Ласковіч, Феадосій чараўdo, Міхаіл Чарнак, Лук'ян Пучык, Лявонцій Багдановіч і інш.
                               А. П. Сахарчук

Адна з калон павінна jestem фарміравацца ў pasўлопалі. 3 гетай метай u веську 3 жніўня прибиў сакратар pasўлопальськага падрайкома КПЗБ Лявонцій Багдановіч, які prawoў нараду з членамі КПЗБ і заклікаў i występ. Raz з Рыгорам Грабайлам ен заняўten арганізацыяй сялян u pasўлопалі. U Дарапеевічы накіраваліся Мацвей Грабайла і Іларыен Альшэўскі, a ў Наваселкі - Аляксей Грабайла і Аляксей Гузюк. Перад імі jestem pastaўлена zadanie арганізаваць сялян і прибиць вечарам na месца збору ў pasўлопаль. Пад вечар u pasўлопалі, na скрыжаванні дарог pasўлопаль - Наваселкі - Дарапеевічы, сабралася trup сялян колькасцю прикладна 100 чалавек. Pas дарозе i месца збору наваселкаўскія сяляне абстралялі паліцэйскага Яна Кнароўськага, які вяртаўten na веласіпедзе ў Наваселкі пасля виканання службовага zadanie ў Дарапеевічах. Паліцэйскі кінуў веласіпед, службовую torba і stoў уцякаць. U godzina уцекаў ен byў паранени.

А. Т. Багдановiч                    С. С. Казловiч                                        Р. М. Мацюк                         В. М. Нiканчук

П. М. Пiлiпук                           К. Л. Грабайла                              Е. С. Грышкевiч                           А. С. Марчук

Ахопленыя ревалюцийним паривам сяляне вырашылі ўзброіцца і толькі пасля гетага рухацца ў Радванічы. Прагучаў заклік раззброіць асаднікаў u Бельску і разграміць паліцэйскі пастарунак u Наваселках. Pasўстанци раздзяліліся na 2 групи. Адна з іх u ськладзе Аляксандра Бляяна, Мікалая Мароза, Сцяпана Грыцука і Андрэя Сахарчука накіравалася ў bok Наваселак, каб разбуриць телефонную лінію, што звязвала веську з Кобрынам і Дзівінам. Сяляне спілавалі некалькі телефонних слупоў, правади перабілі сякерай. Адначасова drugi груїа pasўстанцаў (некалькі дзесяткаў чалавек) накіравалася ў Бельск dla раззбраєння асаднікаў. Апоўначи асаднікі Казімір Ксенскі(інструктар ваенізаванай арганізацыі " Стралец"), Францішак Патка і Андрэй Выжыкоўскі былі раззброєни. Сяляне загадалі Ксенскаму ісці raz з імі ў Наваселкі.

                           Ф. А. Нiканчук                                                    А. Я. rogacz                                                     I. Ф. Сахарчук

Польскія ўustrój ў Наваселках былі ўжо гатовия i bój. Паранены паліцэйскі Кнароўскі здолеў дабрацца i пастарунка і паведаміць каменданту Дамброўськаму аб сялянскім бунце. Адміністрацыя гміны і паліцэйскія забарыкадзіраваліся ў будинку гміны(u акружаним сялянамі dom знаходзіліся паліцэйскія Дамброўскі, Слянок і Кнароўскі, сакратар гміны Зелер, яго brat і жонка з дзіцем). Na патрабаванне pasўстанцаў адчыніць дзвери будинка гміны прагучаў вистрал. Страляў камендант Дамброўскі. Сяляне таксама адказалі выстраламі. Каменданту ў сами апошні момант удалося pas телефоне звязацца з Дзівінам, далажиць абстаноўку і папрасіць дапамогі(сяляне nie паспелі яшче пашкодзіць телефонную лінію). Тым zegar перастрелка разгаралася. Яна працягвалася з перапынкамі некалькі гадзін. Byў паранени Іван Кіцель. U сялян скончыліся patron, і na досвітку яни разышліся pas chata. Зброі ў іх jestem mały - некалькі stary вінтовак і пісталетаў. Рыгор Грабайла, Мікалай Мароз, Anton Піліпук, Аляксей Багдановіч і іншыя накіраваліся na ўwschód, u ZSRR(ім удалося перайсці мяжу). U godzina гетага пераходу byў паранени Аляксандр Бляян.

Раніцай 4 жніўня ў вескі гміны прыбылі паліцыя і жаўнери. U Кобрынскім і суседніх паветах jestem аб'яўлена асаднає становішча. Карнай експедицияй камандаваў начальнік следчага ўpraўлення камісар Будзінскі. U godzina правядзення пацыфікацыі(уціхамірвання) карнікі разбівалі ў chata печи і коміны, раскрывалі саламяния стрэхі, ziarno і mąka змешвалі з пяськом або аблівалі газай, рэзалі і палілі адзенне, ламалі меблю і білі naczynie. Дзесяткі чалавек былі ариштавани. U перастрелци з паліцыяй загінуў Paweł Піліпук(na хутари Рыбна rozżarzając w. Кісялеўци). U godzina следства вяськових мужикоў ставілі ў рад pas 10-15 чалавек u двари гміны і з яє вокнаў удзельнікаў bunt апазнавалі gaz, викаристоўвалі електрични prąd(динамамашина) і інш. Моцна пацярпелі ў ходзе следства Іван Марчук, Piotr Крыганчук, Лявонцій Багдановіч, Рыгор Цімашчук, Іван Кіцель і інш. Асабліва лютаваў следчи Уладзімір Мазуркевіч. Арыштаваных кінулі ў кобринськую турму. Яны рыхтавалі plan уцекаў, але ен byў rozewarłem się. 8 pasўстанцаў былі аддадзени пад ваєнна-паляви sąd - Лявон Багдановіч, Аляксей Гузюк, Іван Кіцель, Сямен Казловіч, Іван Лісковіч, Раман Мацюк, Васіль Ніканчук, Рыгор Цімашчук. Raz з імі судзілі сакратара Брэсцкага акруговага камітэта КПЗБ Рэгіну Каплан. Sąd праходзіў u Кобрыне з 2 pas 9 верасня ў будинку цяперашняга райаддзела міліцыі. Сялянам byў wyniesiony смяротни пригавор.

Пракурор Яцунскі заявіў na судзе: "Смяротнае пакаранне праз павешанне будзе dobry lekcja dla ўten Кампартыі Польшчы". КПЗБ і грамадськасць краіны разгарнулі широкую кампанію pas выратаванні жицця асуджаних. Kawał зрабіў dla гетага асабіста Мікалай Дворнікаў. Пракацілася магутная chwaląc народнага пратесту. Тысячы пісьмаў з патрабаваннем вызваліць асуджаних паступілі ў канцилярию прэзідэнта Полыпчы. Польскія ўustrój вимушани былі адступіць. Смяротны присуд byў zastąpiony пажиццевим зняволеннем з пазбаўленнем грамадзянскіх prawoў. Каплан прыгаварылі i 15 гадоў іурмы. Яшчэ 24 pasўстанци атрымалі pas 10-12 гадоў. Зняволенне яни адбывалі ў турмах Вільні, Седльцаў, Вронак, Равічаў. U турме загінуў Piotr Крыганчук. Na свабоду выйшлі ў 1939 r.

Сялянскі bunt і судови працес nad pasўстанцамі атрымалі шырокі грамадскі резананс і ўвайшлі ў гісторыю jak адзін з найбольш вядомих эпізодаў барацьби працоўних Заходняй Беларусі za нациянальнає і сацияльнає визваленне.

Ва ўзброєним występ ленні ўдзельнічалі : Іларыен Ігнатавіч Альшэўскі, Сямен Ігнатавіч Альшэўскі, Федар Маркавіч Альшэўскі(w. Наваселкі), Лявонцій Багдановіч, Аляксандр Мікалаевіч Бляян(w. Наваселкі), Дзям'ян Мікалаевіч Бляян(w. Наваселкі), Аляксандр Кірылавіч Букраба(w. Наваселкі), Аляксей Рыгоравіч Грабайла, Канстанцін Лявонцьевіч Грабайла, Кірыла Рыгоравіч Грабайла, Мацвей Грабайла, Рыгор Грабайла, Еўдакім Сяменавіч Грышкевіч, Сцяпан Грыцук(w. Наваселкі), Аляксей Ільіч Гузюк, Максім Кузьміч Гузюк, jakў Васільевіч Дзям'янка, Емяльян pasўлавіч Загрэба, Сямен Сцяпанавіч Казловіч, Іван Сяменавіч Кіцель, Piotr Гардзеевіч Крыганук(w. Наваселкі), Іван Віктаравіч Лісковіч, Раман Літвіненка, Мікалай Георгіевіч Мароз(w. Наваселкі), Андрэй Сяменавіч Марчук(w. Наваселкі), Іван Сідаравіч Марчук(Наваселкі), Раман Мікітавіч Мацюк, Васіль Маркавіч Ніканчук(w. Наваселкі), Феадосій Амброзьевіч Ніканчук (w. Наваселкі, Anton Лазаравіч Піліпук (w. Наваселкі), Paweł Міхайлавіч Піліпук (w. Наваселкі), Anton jakўлевіч rogacz (w. Наваселкі), Андрэй Пацеевіч Сахарчук (w. Наваселкі), Іван Феадосьевіч Сахарчук (w. Наваселкі), Арцем Ільіч Сцепанюк, jakў Ніканоравіч Трацюк, Мацвей Максімавіч Хінец, Рыгор Юр' евіч Цімашчук, Іван Пятровіч Цібароўскі (w. Наваселкі) і іншыя.

Na ўшанаванне памяці pasўстанцаў u w. Наваселкі pastaўлени помнік(1967), na будинку szkoła - барельеф(1983). Матэрыялы pra pasўстанне зберагаюцца ў музеі Наваселкаўськай сяредняй szkoła.

А.В.Дронец.

Komentarz


Nazwa płeć

Poszukiwanie





Our partners