Versão em português 中文版本 日本語版
Polish version La version française Versione italiana
Русская версия English version Deutsch Version

Літвінкі. Погляд праз гады

Кобрин → Творчество земляков → Марчук Нина Григорьевна

Літвінкi. Нічым не прыкметнае месца са 160-ці тaкix жа паселішчаў у Кобрынскім раёне, што на Берасцейшыне. І няма aнiякай легенды аб назве гэтай вёскі, карані якой – у часах Вялікага Княства Літоўcкaгa. Але дакладна вядома, што Літвінкi – радзіма вядомага беларускага гісторыка Л.Р. Казлова. I тое - нямала! Першыя пісьмовыя звесткі аб гэтай вёсцы датуюцца 1563 годам. Тады ў сяле было толькi 19 двароў. А каля сяла знаходзіўся засценак з 60 маргамі (1 мрг = 0,71 га) зямлі, якімі валодаў нехта Твароўскі.

Ёсць звесткі, што у 1712 годзе па 6 валокаў (1 валока = 21 га) зямлі ў Літвінках валодалі Ядоўскі i Пачобут (гістарычных звестак аб гэтых прозвішчах не icнye). А вось у 1744 годзе вялікі князь Лiтoўcкi i кароль Польскі Аўгуст на чыншавай аснове (чынш - натуральны i грашовы збор) выдаў прывілей на 12 валокаў зямлі татарам Шахану i Саанне Абрамавым. Пасля падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе Літвінкі ў складзе Расейскай імперыі. Двароў у Літвінках ужо 30, а жыхароў - 340. Ёсць народнае вучылішча, у якім навучаецца 30 хлопчыкаў i дзяўчынак.

У больш позні час, гэта 1890 год, уладальнікам вёскі з’яўляўся нехта І. Мальчук, які меў 63 дзесяціны зямлі (1 дзесяціна - 1.09 га). А ва ўладальнікаў 30 двароў было 548 дзесяцін, у сярэднім па 17 на кожнага. У гэтыя часы, а дакладна з 1841 года, побач з вёскай нaбывae росквіт адноўлены маёнтак. Уладальнік яго - вядомы магнат Пётр Шадурскі. У яго ўладаннi 1421 дзесяцін зямлі. А ў вёсцы амаль 50 двароў. Ёсць хлебазапасная крама, народнае вучылішча.

Каля Літвінак фармуецца i другі двор – сям’я з 10 чалавек Ю. Паразоўскага. На пачатак 20 ст. у вёсцы пражывала каля 500 жыхароў...Але вернемся ва ўладанне Шадурскіх канца 19 ст. Паводле інвентару таго часу, сядзіба Шадурскіх уключала просты драўляны дом з 4-х пакояў, кухні i сенцаў. У доме было некалькі кахляных печак. Дах быў накрыты гонтай.

Яшчэ сядзіба уключала дом з 3-х пакояў, кладоўкі, кухні i сенцаў. Быў фальваркавы дом i вялізны гаспадарчы двор, дзе былі дзве клеці, пабудова пад сена i салому, кароўнік i стайня. Меўся млын (ветраны), яго чамусьці называлі танчаніцай. Ля млыну стаялі яшчэ 2 клеці, малатарня з конным прывадам i пабудова пад зерне (спачатку снапы). Была глінабітная вінакурня, з прыёмнікам віна i сушылкай для соладу. У сыраварні варылі смачныя сыры да доўгага захавання. У двары была лазня i тры калодзежы. Адзін з іх нават з ветранай помпай, якая гнала ваду.

У пазнейшыя часы гаспадар, нашчадак Шадурскага, будуе новы дом, ужо каменны, з ганкам на двух слупах. А навокал быў рукатворны парк на плошчы 1 гектар, з уязной алеяй каля 5 метраў шырынёй. Была копанка з рыбай, з мосцікамі і альтанкамі вакол. Мясціны тут нізкія, таму побач з алеяй быў выкапаны канал, які выконваў вадарэгулюючую функцыю.

Паводле таго ж інвентару: кожны селянін, менавіта ixнi двор, з зямлі паноў плаціў чынш. Сярэдні ўраджай зерня быў каля 12 ц/га (экалагічна чыстага зерня). Людскi скот (коней і валоў) пасвілі на спецыяльна адведзеных землях (сервітутах). Будматэрыял на рамонт i пабудову адпускаўся з панскага лесу (ў большасці без аплаты).

Павіннасці сялянаў: прыгон да пана ў тыдзень, з двара: 3 дні са збруёй (конь або вол) альбо без. Дадатковая павіннасць: пачынка дарог, грэблі, млыноў - колькі патрэбна (так званая шараварка). Варта - па чарзе. Начныя паплаўнічыя абіраліся па чарзе (пасвілі коней i валоў). Зборы: штогод ceлянiн павінен аддаць у двор 15 яек i палову мёду (хто меў вуллі).

Грашовыя павіннасці: за дадатковую дзесяціну (больш 4 га) на год па 3 рублі срэбра. Звыш таго: выплата дзяржаўных падаткаў; калі ты млынар - то пану патрэбна выкарміць вепрука i малоць бясплатна дваравы хлеб. За лекара сяляне плацілі па раскладцы. Узрост работнікаў - ад 12 да 60 гадоў. Шадурскія валодалі яшчэ Кляшчамi i Ластаўкамі, а пазней i Літвіновым, якое было куплена пасля падзей 1863 года, калі сядзібу былога ўладальніка Браніслава Гутоўскага за ўдзел у паўстанні супраць цара той жа цар i канфіскаваў у прыбытак дзяржаве.

Некалькі слоў аб былым дрэвастоі Літвінскага i Літвіноўскага паркаў. Гэта клён, ліпа, дуб, ясень, адзінкавыя елкі i белая акацыя. Былі i рэдкія дрэвы: ліпа са ЗШA, вярба белая, глог, спірэя, сасна, туя... Што засталося з гэтага багацця i харашыні? Амаль нічога! Адное запусценне! У 1948 годзе калгас яшчэ складаваў зерне ў панскіх клецях. А затым, у 70-я гады, пры старшыні Масько (на сёння яшчэ жывы) цагляную клець расклалі і перанеслі у Батчы. Панскі каменны дом «знік» у ваенным віхуры. Парк здзічэў, копанка зарасла кустоўем i травой. За сасновым ляском, калі icцi з Літвінак да чыгункі, на пагорку былі старыя могілкі. Ім мо гадоў 200 было. Значыліся яны рэдкімі камянямі з надпiсамі. Але калі вялі калгаснае будаўніцтва, з таго пагорку бралі пясок. На месцы сядзібы Шадурскіх у Літвінова - племгаспадарка. А дзе так званыя «польскія пахаванні» ў Ластаўках - дык няма слоў, каб аб іх гаварыць.

Пахавальныя скляпы Шадурскіх разбітыя i разрабаваныя. Чалавечыя косці i дамавіны даўно сталі пылам. А самі могілкі зараслі дзікім лесам i непраходным хмызняком. I ніхто туды ўжо не ходзіць.

Материалы



Наши партнеры

Познай Кобрин