Марчук Nina Córka Grzegorza

I 110-годдя з dzień нарадження

Генерал-палкоýнік Мікалай Нагорны - nasz зямляк з в.асташин. 3 успамінаý

I. Гісторыя вескі
Веска Асташын, Карэліцкага раєна, упершиню ý дакументах згадваєцца ý 1428 r., jak уладанка Вялікага książę Літоýськага - Вітаýten. Пазней яна належала Астрожскім, Чартарыйскім, bak, Швыйкоýскім. U 1777 r. u Асташыне " мураваним" jestem 32 pani, u Асташыне "драýляним" - 34 pani, u Асташыне "далматоýськім"(piekło імя гаспадара Далматоýськага) - 32 pani. Асташын - маєнтак u 1777 r. з бліжнімі аколіцамі magazyný 431 podwórze. U 1800 r. u весци Асташын jestem адкрита szkoła пісьменнасці, пазней царкоýна- приходськая. Oto ý 1902 r. u ona вучыліся 86 хлопчикаý і 9 дзяýчинак. A ý 1907 r. адкрита народнає вучылішча, u якiм вучиýten 61 вучань. Hi царкви, ні касцела u весци nie jestem.

Але непадалеку jestem мястечка Цырын, u якім oto ý 1565 r. jestem пабудавана праваслаýная св. Прэабражэнская са званіцай царква, якую za кошт дзяржаýнай skarb ý 1852 r. адбудавалі занава. Есць na здимку Я.Базулкевіча. Дарэчы, Цырын meý магдебурськає prawo і swój herb - Алень з залатим krzyż.
Вось u гетую царкву і хадзілі асташинци.

II.Mój дзядзька Мікалай

Мікалай Нікіфаравіч Нагорны нарадзіýten ý 1901 r. u весци Асташын u заможнай сялянськай tu' i. Ен byý другім syn u tu' i. Старэйшага звалі Аляксей. Хрысцілі Мікалая u Цырынскай св.Прэабражэнскай царкве. Маці Мікалая Нагорнага jestem роднай сястрой маєй бабулі Марыі, якая jestem замужам u суседнім сяле, za маім дзядулем Сяменам, з Бірукоý. Калі Мікалаю споýнілася ten гадоý, яго аддалі na вучобу ý народнає вучылішча, якоє ен паспяхова ськончиý i пачатку Першай сусветнай вайни. (Дарэчы, навучанне вялося na руськай мове).

Восенню 1915 r. na тэрыторыі сучаснай Беларусі пачалася Першая сусветная вайна і пачалася примусовая евакуация грамадзянськага насельніцтва ý bryła Расіі. Tak сям'я нагорних апинулася ý Херсонскай губерніі. Pas приєзду ý Chersoń wąs працавалі na зямлі. Za працу piekło гаспадароý атрымалі житло і заробак. Старэйшы brat Аляксей яшче з Асташына ý 1914 g, byý призвани ý carski армію. (Дарэчы, вижиý, атримаý адукацию інжынера, жиý u Маскве, meý troje дзяцей). Мікалая Нагорнага ý армію прызвалі з Chersoń, але гета jestem ýжо Чырвоная Армія. Менавіта tu, u Chersoń, piekło тифа памерлі ýten блізкія Мікалая: маці, бацька і малодшия дзеці. Але жицце прадаýжаєцца.

Маладога чирвонаармейца ваєннає starszyzna напраýляє na вучобу ý szkoła хімічнай абарони. Атрымаýши диплом Мікалай працує, kierownik хiмiчнай służba ý Беларускім ваєнним окрузе - Віцебск. Менавіта, адсюль яго напраýляюць na вучобу ý Ваенную акадэмію ім.Frunze, якую ен ськончиý u 1933 r. Мікалай Нагорны три gad byý удзельнікам рэвалюцыі ý Іспаніі (1936-1939), саветнікам OPL 11 i 12-ай інтэрнацыянальнай бригади. Затым jestem służba na розних высокіх ваєнних пасадах u Маскве.

U Вялікую Айчынную вайну Нагорны byý начальнікам sztab wojsko супрацьпаветранай абарони краіны. U 1944 r. атримаý званне генерал-палкоýніка. Na працягу дзесяці гадоý i звальнення ý zrobiłem(1955 r.) zapas byý памочнікам галоýна-камандуючага войскамі супрацьпаветранай абарони ZSRR. Першы і апошні raz пасля бежанства Нагорны приязджаý na pal mały радзіму. Гэта jestem lato 1952 rok. Generał сустракаýten з маім бацькам, бачиý і другіх родзічаý і сваякоý. Прыязжаý na a to, з сваім ад'ютантам.

Ja хачу паведаць читачам, што пабачиý generał u сваім Асташыне. U godzina Першай сусветнай pas раце Сэрвач праходзіла лінія front. A речка працякала u 1 km piekło вескі. Асташын byý na bak рускіх. Za три gad акупацыі веська jestem амаль знішчана. Калі ý 1920 r. вярнуліся з бежанства асташинци, to вырашылі веську адбудаваць. Вярнуліся ý pal разбурания маенткі і pan. Двадцаць гадоý веська аднаýлялася za tak nazywany "польськім zegar".

Былі адноýлени гаспадарчия двари Грабоýскіх і Булгакаý. Дарэчы, u апошнім jestem некалькі spiżarniaý, канюшня, пабудови dla opona samochodowy. Мелася двухпавярховає памяшканне dla сыраварні. Але ý 1939 годзе прыйшлi першия Саветы. U 1940 r. byý створани калгас " Бальшавік". U яго " дабравольна" аб' ядналіся 126 гаспадарак. Яшчэ ýwylot ula 1939 r. з маєнткау з' ехалі гаспадари. A мясцовия актывісты зразу że разабралi панськає дабро. Za 1944-45 r. веська Асташын " згубіла" na вайне 40 жиццяý маладих мужчин. Іх косьці большасці ляжаць na Усходняй Прусіі.

Jak i з суседняй piekło Асташына вескі Сэрвач, u партизани і паліцаі ніхто nie пайшоý. Можа і таму ý Асташыне nie jestem ахвяр вайни сярод мірнага насельніцтва. Але nie мінулі сяло палітычныя рэпрэсіі. Калі з усяго Карэліцкага раєна jestem рэпрасіравана больш 800 жихароý, з Асташына ý Kazachstan вывезлі адну сям'ю Стэфаніі Жывіцкай, якой na ten godzina(1940 r.) jestem 35 гадоý, і troje яє дзяцей ва ýзросце piekło 2 i 14 гадоý. Але большай палітыкі jak працаваць na зямлі - яни nie ведалі!

Згадзіцеся, читач, якую небяспеку ZSRR уяуляла гетая жанчина і яє малалетнія дзеці? Майму дзядзьку Мікалаю na ten godzina jestem 40 гадоý. I гети generał lejtnant при ýладзе, даступни i самога Сталіна, - узначальваючи процівапаветраную абарону краіны, nie ýратавау сваіх землякоý. Знаý, але bajýten. (Былі by живия яго бацькі, адназначна і іх запісалі by ý кулакі, і знічтожылі by jak многіх). Але wróciłem u пасляваєнни Асташын, вайни 41-45 гадоý.

Генерал-палкоýнік Нагорны lato 1952 r. глядзеý na swój Асташын, якога nie бачиý амаль 40 гадоý. Глядзеý і маучаý. A сваякі ўten расказвалі і расказвалі.". Але pra адно, што засталося ý яго памяці - гета ен skazý майму бацьку i бацька nie raz успамінаý - гета "Чортаý kamień". Яго ен знайшоý sam. Hi першая, ні drugi сусветная wojna, ні партизанка, ні калектывізацыя nie зрушылі гети kamień з месца. I гетає геалагічнае " цуда" природи ляжиць стагодзямі непадалек piekło вескі Асташын u якісьцi 200 metr piekło мясцових могілак. Плошча камення rozżarzając 10 м2, вишиня rozżarzając metr. Паверхня gładki і płaski.

I Мікалай Нагорны nie забиýten гети kamień, бо nie raz хлапчуком улетку греýten na ім, лежачи na poýни wzrost і гледзячи ý niebo. Але wróciłem ý Маскву. Пасля адстаýкі Мікалай Нагорны пражиý bez malaga 30 гадоý. Памер u 1985 годзе. Пахаваны ý Маскве. Meý больш дзесяці дзяржаýних узнагарод, u тим ліку 2 ордена Леніна. Byý жанати. Meý dwa syn, Юрыя і Барыса. Юрый byý ваєнним. Даслужыýten i генерал-лейтенанта. Апошнім zegar жиý пад Ленінградам, u r. Пушкіно. Byý z-ca начальніка радыетэхнічнага вучылішча.

Барыс працаваý і жиý u Рызе, na кінастудыі. Na стужках, знятих na гетай рижськай кінастудыі, u цітрах nie raz пісалася яго імя - Б.М.Нагорны. Na сення аб іх нічога nie ведаюць тия нешматлікія родния, якія живуць u Беларусi. Ja nie ведаю причини адстаýкі generał Нагорнага. Але ý 54 gad спісваць яшче ранавата?! Ды яшче "pas stan здароý'я".

Калі дзесьці ý 1954 годзе mój бацька byý u Маскве, ен приязжаý u архіý Чырвонай Арміі, шукаючи дакументи pas służba, сиходзячи na пенсію. Ен наведаýten ý кватеру generał. Але першая жонка generał nie приняла майго бацьку, skazýши, што яна nie хоча знаць радню чалавека, які ona здрадзіý, сишоýши i drugi, малодшай. Але ja ведала і тоє, што калі яго першая жонка хварела, generał дапамагаý ona.

III. Zamiast эпілога.
Некалькі слоý аб тим, jak помняць свайго выбітнага krajan na яго радзіме. Першае - na сення ý весци Асташын менш jak sto chata і nie больш jak 100 жихароý (a перад Першай сусветнай, помніце, з аколіцамі jestem больш чим 500 дамоý). U райцентри Карэлічы есць краязнаýчи muzeum "Зямля і людзі", u якім есць невялікія материяли аб генерал-палкоýніку нагорним. Пры Цырынскай СШ есць muzeum, u якім адна старонка ýспамінаý pra знакамітага krajan, але есць. Дачыннем служиць тоє, што generał хрысцілі ý Цырынскай царкве, св.Прэабражэнскай, Дарэчы аб царкве. Перажыла яна віхуру dwa апошніх wojna. A згінула ці piekło "пажару партизанкі", ці ý "chruszczowski odwilż"? Але, дзякуй Богу, jestem адноýлена ý 90-ия двадцатага стагодзя. Цяпер гета cerkiew св.Archanioł Міхаіла, з чирвонай цегли, і з 2-мя купаламі.

PS. Пiсаць успамiны ja дапамагла ýжо daleki радня, але радня, maj i generał, мiнчукi: А.I.Нагорны i Е.Д.Качкарык. Дзякуй iм.

2011 r.
 

• Генерал-палкоýнік Мікалай Нагорны
• Strzał z przeszłość
• Znany człowiek Rejon kobryński
• Chłopski samorodek
• Паэт-самародак з сяла Яромiчы
• Wróciłem wstecz